Ismail BESIKCI

ÖNSÖZ

Tunceli Kanunu (1935 ve uygulamasi, Tûrk Sômûrgeciliginin boyutlarini, cûretini, Kûrt ulusuna ve emekçi yiginlarina meydan okumasini gôstermesi bakimindan son derece ônemli bir olgudur. Öte yandan, Tunceli Kanunu ve uygulamalarinin, insanlar tarafindan nasil algilandiginin ve kavranildiginin arastirilmasi da ônemlidir. Bu konudaki inceleme, Tûrk ûniversitesinin, Tûrk profesôrlerinin, Tûrk yazarlarinin, kisaca Tûrk dûsûncesinin bilimsizligini, olgulardan kopuklugunu, bilimsel dûsûnce sûrecine darbeler vurmada ne kadar ileri gittigini, isiksizligin, resmi ideoloji karsisindaki dalkavuklugunu gôstermesi bakimindan ayrica ônemlidir.
"Sol"un ve "sosyalist" hareketin, Tunceli Kanunu'nu ve uygulamalarini algilama ve kavrama biçimi ise, en hafif ifadesiyle utanç vericidir.

Tunceli Kanunu ve uygulamasi, Cumhuriyet tarihinden seçtigimiz besinci olgudur. Arastirmada, kanunla ilgili Meclis gôrûsmeleri, kanunun gerekçesi verildikten sonra, bu olguya iliskin olarak, Turk ûniversitesinin, profesôrlerinin, dûsûnûrlerinin ve yazarlarinin Tûrk solunun gôrûsleri, olguyu nasil algiladiklari ve kavradiklari ele alinip elestirilmistir.

Bu arada, Kûrdistan'daki, ôzel olarak da Dersim'deki jeosid uygulamalari çesitli kaynaklardan yararlanilarak sergilenmeye çalisilmistir.

Birinci ônsôz-Ankara Nisan 1977. Ismail Besikçi
Scrupule kitapevi'nin arsivin'den. Aktaran Yado Dalik




Tûrkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar (1924-1938 adli resmi yayinda Dersim'de uygulanan jenosid eylemleri etraflica anlatiliyor. Bunlardan birkaç tanesini su sekilde ôzetlemek mûmkûndûr.

1 Temmuz 1938 Haydutlarin 5-6 bin tahmin edilen aile efradi Iskisor, Ahpanos, Horan bôlgelerindeki magaralarda, dere tabanlarinda, Siprat magaralarinda saklanmaktadirlar. (s.432

21 Temmuz 1938 Laç Deresi mansabindaki haydutlara karsi Erzincan tugayi ile kuzeyden, Mamiki tugayi ile gûneyden, Laç Deresi mûfrezesi ile de Dogudan yapilan taaruz sonucunda, haydutlarin, simdiye kadar olan, inatla direnmeleri kirilmis, saskinlik içerisinde magaralara, kayaliklara, agaç diplerine siginmislardi. Haydutlarin sigindigi, agizlari mazgalli tas duvarlarla kapatilmis magaralar, cesur askerlerimiz tarafindan kusatilmis, top ve makineli tûfek atesinden baska, 25. alaydan gônderilen istihkam mûfrezesi tarafindan tahrip kaliplari atilmak suretiyle magaralar tahrip edilerek içindekiler ôldûrûlmûs, can havli ile disariya firlayanlar da atesle imha edilmisti. Bôylece tarama sahasi içindeki magaralarda toplam 216 haydut imha edilmis, ayrica 12 haydut cesedi Munzur Suyu ûzerinde gôrûlmûstû. Bu kadar kanli bogusmaya ragmen hala direnmekte olan magaralar vardi.

24 Temmuzda Murat tarama harekati devam ediyordu. Muhasara altinda tutulmakta olan Kirik Magaradaki 42 haydut dinamitle imha edilmekten korkarak teslim oldular. Bunlar arasinda Dememan'in en azili haydutlarindan ve en kolbasilarindan Dememanlilari itaatsizlige ve birçok direnmeye sevkeden ve Hasso
gev ve Dememan Asireti Reisi olup 35 yila mahkum Cebrail'in oglu Hûseyin de vardi.(s.437

14 Agustos 1938, 8. Kor. Bôlgesinde: 12. Tûmen bôlgesindeki haydutlarin reisleri ile birlikte Dokuz sira magaralarinda saklandiklarinin haber alinmasi ûzerine, bunlari ele geçirmek maksadi ile, Seyyar Jandarma Alayindan gônderilen bir bôlûk haydutlarla mûsademeye tutustu. Ve bu çatismaya 57. Alay mûfrezeleri ve topçusu yardimda bulundular. 2 er sehit 4 er de yarali veren 34. Alaydan takviyeli bir bôlûk te verilmek suretiyle beraberce magaralarin tekrar kusatilmasi ve içindekilerin imhasina memur edildiler. 15. Tûmenin 38. alayi bôlgesinde yapilan taramada Yilan Dagindan Ali Bogazina inen derelerde 65 haydut imha edildi. 57. Alay Bogazdan içeri girdi ve iki magarayi kusatarak ates altina aldi ve bombaladi. Bu mûsademede haydutlar bir hayli zayiat verdiler.(s.437

15 Agustos ôgleden sonra: 7. Kor. Bôlgesinde 93. Alayin 3. Taburu Batiya sevk edilmek ûzere Yusufanlilari toplayarak Mamekiye getirmekteyken Uhni kôyûnde Mahmut Ali adinda bir haydudun kafile arasindan firlayarak Necip adinda bir onbasiyi hançer ile sehit etmesi ûzerine meydana gelen kargasalikta, kaçmak isteyen 49 kisi imha edildi. 41. Tûmenin Munzur Suyu Batisinda tarama yapan birlikleri ise, Batiya nakli kararlastirilan adamlari ararken Dest bôlgesindeki muhtelif kôylerden mukavemet gôrmesi ûzerine, haydutlara ôtedenberi yataklik ve serirlik eden Zimbik, Hiç, Kirnik, Bornak kôylerinden 395 haydudu ôlû olarak ele geçirdi.(s.459

16 Agustos 1938 Bir teyyare filosu yanlarinda sûrûleri bulunan 500 kisi kadar bir haydut grubunu bombalamis, makineli tûfek atesi altina almistir. (s.461

19 Agustos 1938 Ikinci safha için yûrûyûse devam eden 7. Kor. birliklerinden 41. Tûmen Munzur Suyu ile Kalason, ve Sin Sin bucagi bôlgelerinde direnen 290 haydudu imha etmis, Mazgirt'te toplanan son kafileden kaçmak isteyen 52 haydut daha imha edilmisti. (s.464

Toplanma bôlgesine yûrûyûs halinde bulunan 8. Kor. birliklerinden de, 12. Tûmen 12 Agustos'tan beri yasak bôlge içinde ve disinda yaptigi arama ve taramada yer yer birçok haydutlari imha etmis olmakla beraber son direnen 170 kisiyi daha imha etmis, bôlgedeki kôy ve tarlalari yakmisti.

15. Tûmen de ayni sekilde bôlgesindeki birçok kôylerde yaptigi arama sonunda 150 haydudu daha imha etmis kôy ve tarlalari yakmisti. Bu arada 63. Alay ile Seyyar Jandarma Alayi da son olarak 6-7 kôy daha aradi ve bu kôyleri de yakti.

14. Sûvari Tûmeni de bôlgesinde yaptigi son temizlik harekatinda 69 kisi daha imha etmis, erkek, kadin ve çocuktan ibaret 381 kisilik bir kafileyi Batiya nakletmek ûzere Elazig'a sevketmisti.(s.464

6 Eylûl 1938-15 Eylûl 1938 arasinda yapilan tarama harekati, ordu emrine gôre bûtûn ciddiyeti ve siddeti ile devam ediyordu. Birlikler bôlgelerindeki magaralari, tas kovuklarini, ve bir insanin saklanabilecegi her noktayi adim adim aradilar. Istahkam mûfrezesi birçok magaralari tahrip suretiyle topçu ve piyade agir silahlari yakin desteginde yapilan tarama harekatinda birçok magara ve civarinda yapilan mûsademelerde yûzlerce haydut imha edildi. Ve bir o kadar da kadin ve çocuk gruplari yakalandi. Bu arada yine yûzlerce, silah ve cephane ele geçirildi. Haydutlarin direndikleri kôyler, mûnferit evler, komlar ve hatta, tarla ve meselikler yakildi.(s.477

Tarama bôlgesinde, 17 gûnde 7954 kisi ôldûrûlmûs veya diri diri yakalanmistir.(s.478

.... Tunceli'de ayaklanma tertipçisi olan reis, kolbasi, serir ve seyitler ele geçirilmis ve bôlgeden çikarilmistir. Bu suretle tunceli nihayet 2 sene içinde tamamen temizlenmis, emniyet ve asayisi, tamamen istikrarli bir bôlge haline getirilmis oldu.(s.479

Tunceli halkinin bir kismi çok ilkel ve fakirdir. Daglarin aralarinda yasamaktan dogan zihniyet, hûkûmet kuvveti, kudreti ve kûltûrûnûn, bunlara devamli suretle ulasamamis ve isleyememis olmasi, bu halk arasinda asiret ruhunu ve hayatini devam ettirmis, seyitlerin telkinleri, serirlerin tehditleri bu halki ilkelligi ve fakirligi içinde birakmis ve agaya, reise, ister istemez uymaya mecbur etmistir. (s.479

1937 denberi devam eden siddetli tarama hareketlerini mûteakip asil kiskirtici olanlarin çogu ortadan kaldirildigina, ve kalanlari da korkutulduguna gôre, mûcadelenin daha kolay yûrûtûlecegi tahmin edilir. (s.480

Ilçelerin memur kadrolari, mûnhal birakilmamali, gôrev sahipleri de Tunceli halkindan olmamalidir.(480

_______________________________________________________________________________

Aktaranin notu: Yukarda siz degerli okuyucuya ilettigim belge, "Tûrkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar" (1924-1938 adli resmi yayindan Sayin Ismail Besikçi 'nin "Tunceli Kanunu (1935 ve Dersim Jenosidi" adli eserine aktarilmis,sayfa 68, 69,70. Yukardaki yazi askeri bir rapor ôzelligine sahip, muhtemelen daha ônce,belki ilk defa "Tûrkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar" adli kitapta yayinlanmis. Sayin Ismail Besikçi bunun resmi bir yayin oldugu disinda baskaca bir bilgi vermiyor.Yada ben gôremedim!
Bu kitaba ben ulasamadim, okumak isterdim. saygilarla. Yado Dalik


Ismail Besikçi
Tunceli Kanunu (1935 ve Dersim Jenosidi
Belge Yayinlari: Ekim 1990